Forum Kritische Psychologie

 

Het laatste nummer (35) van Forum Kritische Psychologie bevat weer een groot aantal boeiende artikelen. Dit tijdschrift is bijzonder aanbevelenswaard voor ‘dwarsdenkers’, voor iedereen die ervan houdt het gangbare denken te overstijgen en een kritische blik te ontwikkelen.

 

Onder het thema ‘constructies van het vreemde’ worden diverse bijdragen geleverd over racisme, cultuurverschillen, culturele identiteit en nationale oriëntatie. Klaus Holzkamp heeft een voortreffelijk basisartikel geschreven. Het gaat over racisme en het onbewuste, een thema dat hij zowel vanuit de psychoanalyse als vanuit de kritische psychologie bekijkt. Holzkamp verduidelijkt hoe de psychoanalyse en de psychologie bij hun verklaring van racisme het probleem ‘infantiliseren’. Anders gezegd, ze zoeken de redenen in de kindertijd. Op die manier wordt de oorzaak van het probleem in het individu geplaatst en begripsvorming in termen van tussenmenselijke verhoudingen geblokkeerd. Daarmee wordt tegelijkertijd gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor het probleem, ook door de wetenschap, ontkend. Holzkamp zet daar een ‘subjectwetenschappelijke benadering’ tegenover. Deze benadering vermijdt een ‘proto-racistisch’ uitsluitingsproces van racisten. Zo krijgt de wetenschap de mogelijkheid haar verantwoordelijkheid ten aanzien van racisme op te pakken en haar inzichten verder te ontwikkelen.

 

Een ander belangrijk artikel in dit nummer van FKP, eveneens door Holzkamp geschreven, heeft als titel ‘kolonisering van de kindertijd.’ Dit stuk gaat over psychologische en psychoanalytische verklaringen van ‘ontwikkeling’. Die verklaringen zijn zulk algemeen cultuurbezit geworden dat ze voortdurend gebruikt worden in onze dagelijkse reflecties over de oorsprong van onze huidige psychische problemen. Bij psychische strubbelingen leggen we bijna automatisch verband met onze kindertijd. Als zaken wetmatig volgens deze verklaringen zouden verlopen, hoef je niet meer naar de oorsprong en de functies in het heden te vragen. Daarmee verdwijnen ook de maatschappelijke en ideologische gronden van dit automatisme uit beeld. Holzkamp beschrijft hoe dit automatisme ontstaat en welke uitwerking het heeft. Eerst geeft hij een historische schets en bespreekt de belangrijkste psychologische concepties en theorieën die hierover iets te melden hebben. Vervolgens onderzoekt hij deze concepties en theorieën op hun normerende en strategische functies. Dan prikt hij de fictie door van de vermeende bepaaldheid van de volwassenheid door de kindertijd. Dat gebeurt o.a. via een spannende excursie naar wat de anthropologie hierover te melden heeft. Holzkamp beroept zich op Foucault (de ontwikkeling vanuit de kindertijd naar de volwassenheid verloopt discontinu in plaats van continu) en geeft de opvatting van de kritische psychologie weer. Daarin gaat het om de ‘werkelijke levensgeschiedenis van mensen in relatie tot hun levens- en handelingsmogelijkheden’. In dit opzicht sluit hij aan bij de opvatting van Leontjev die stelt dat ‘de herwaardering van het leven van mensen tot de dag van vandaag zou moeten leiden tot het kwijtraken van de last van de eigen biografie’.

 

Ik wil hier tot slot nog enkele andere boeiende artikelen vermelden. Peter Tzscheetzsch schreef een artikel over de psychologisering van het politieke verzet. Daarin geeft hij een goede analyse van de bijdrage die de psychologie vandaag de dag levert aan het breken van politiek verzet. Verder is er het artikel van Gabriele Rabenstein over ‘menstruatierituelen als constructie van de vrouwelijkheid’. Tegen de achtergrond van het taboe inzake menstruatie verdedigt zij in dit artikel de stelling dat door ‘ontwaarding’ van haar lichamelijkheid het zelfbewustzijn van de vrouw wordt gebroken. Zo wordt zij op haar ondergeschikte rol in de maatschappij voorbereid. Tenslotte is ook de bijdrage van Barbara Fried e.a. een vermelding waard. Deze gaat over de opheffing, na 25 jaar, van het Psychologisch Instituut van de Universiteit van Berlijn. Het thema van de politieke strijd met betrekking tot de institutionalisering van kritische wetenschap staat daarbij centraal.

 

Heinz Mölders

 

Forum Kritische Psychologie is te bestellen bij: Argument Verlag Hamburg, Rentzelstraße 1, D-20146 Hamburg, tel.nr.: 0049-40-456018/453680;

 

fax: 0049-40-6445189; ISSN 0720-0447. Prijs losse nummers DM 16,50;

 

prijs jaarabonnement (twee nummers inclusief porti) DM 33,-